طرح جایگزینی بخاری های مرسوم و قدیمی با بخاری های هوشمند
در سال‌های اخیر، ایران با چالش‌های جدی در زمینه مصرف انرژی، به ویژه گاز طبیعی، روبرو بوده است. بیش از ۷۳ درصد از انرژی مصرفی کشور به گاز وابسته است و بخش خانگی، به عنوان یکی از اصلی‌ترین مصرف‌کنندگان، نقش اصلی در این معادله دارد. حالا تصور کنید اگر بتوانیم با یک طرح ساده اما هوشمند، میلیون‌ها مترمکعب گاز صرفه‌جویی کنیم، ایمنی خانه‌ها را افزایش دهیم و حتی به محیط زیست کمک کنیم. این دقیقاً همان چیزی است که طرح ملی جایگزینی بخاری‌های قدیمی با مدل‌های هوشمند در ایران به دنبال آن است. این طرح که از اوایل سال ۱۴۰۴ کلید خورده است، نه تنها یک برنامه دولتی، بلکه فرصتی برای خانواده‌ها، واردکنندگان و صنعتگران ایرانی است تا در مسیر پایداری انرژی گام بردارند. در ادامه، به جزئیات این طرح می‌پردازیم.
جزئیات طرح جایگزینی بخاری‌ها در ایران: از ایده تا اجرا
طرح جایگزینی بخاری‌های مرسوم و قدیمی با بخاری‌های هوشمند، بخشی از سیاست‌های شورای اقتصاد برای بهینه‌سازی مصرف انرژی است. بر اساس آمار رسمی، حدود ۴.۱ میلیون بخاری قدیمی در کشور وجود دارد که اغلب آنها پرمصرف و ناامن هستند. هدف اصلی این طرح، جایگزینی ۳.۷ میلیون بخاری با مدل‌های راندمان بالا و حدود ۴۰۰ هزار واحد با پکیج‌های حرارتی است. این بخاری‌های جدید، مجهز به سیستم‌های کنترل هوشمند هستند که مصرف گاز را به طور خودکار بهینه می‌کنند و از هدررفت انرژی جلوگیری می‌کنند.
اجرای طرح در چندین فاز طراحی شده و از استان خراسان رضوی آغاز شده است. تا کنون، قراردادهایی برای جایگزینی نزدیک به ۲ میلیون بخاری منعقد شده و توافق‌نامه‌هایی برای ۱.۷۲۵ میلیون واحد امضا شده است. در فاز نخست، تمرکز روی توزیع ۷۵۰ هزار بخاری جدید از سال آینده است. همچنین، یک برنامه جداگانه برای توزیع رایگان ۱۰۰ هزار بخاری کم‌مصرف در هفت استان شامل یزد، مازندران، اردبیل، آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، زنجان و کهگیلویه و بویراحمد در حال اجراست. این فاز از نیمه شهریور ۱۴۰۴ شروع شده و تا آبان ماه تکمیل می‌شود. هر بخاری جدید حدود ۲۰ میلیون تومان ارزش دارد و به صورت رایگان به خانواده‌ها تحویل داده می‌شود، خبری خوش برای کسانی که نگران هزینه‌ها هستند.
برای واردکنندگان ایرانی، این طرح فرصتی طلایی است. با افزایش تقاضا برای بخاری‌های هوشمند، بازار واردات قطعات و فناوری‌های مرتبط رونق می‌گیرد. البته اولویت در فازهای اولیه با خانواده‌های کم‌درآمد و تحت پوشش نهادهایی مانند کمیته امداد امام خمینی و سازمان بهزیستی است. متقاضیان می‌توانند از طریق شرکت ملی گاز ایران یا استانداری‌ها ثبت‌نام کنند. نهادهایی مثل وزارت نفت، شرکت تجارت گاز ایران و وزارت تعاون نیز در اجرای آن همکاری می‌کنند.
مزایای اقتصادی، ایمنی و زیست‌محیطی: چرا این طرح ضروری است؟
یکی از جذاب‌ترین جنبه‌های این طرح، صرفه‌جویی عظیم در مصرف گاز است. هر بخاری جایگزین‌شده می‌تواند تا ۴۶۶ مترمکعب گاز در سال صرفه‌جویی کند، که در مجموع مصرف گاز خانگی را تا ۵۰ درصد کاهش می‌دهد. برآوردها نشان می‌دهد اجرای کامل طرح حدود ۳۴۰ میلیون مترمکعب گاز آزاد می‌کند که مستقیماً به بخش صنعت تخصیص داده می‌شود. این یعنی تقویت تولید داخلی، ایجاد شغل و کاهش وابستگی به واردات انرژی. برای خانواده‌ها هم پاداش‌هایی مانند تا دو میلیون تومان برای کاهش مصرف در نظر گرفته شده است.
از نظر ایمنی، بخاری‌های قدیمی اغلب عامل حوادث تلخی مانند نشت گاز یا آتش‌سوزی هستند. مدل‌های هوشمند با استانداردهای بالاتر، سنسورهای ایمنی و کنترل خودکار، این ریسک‌ها را به حداقل می‌رسانند. همچنین، کاهش مصرف گاز به معنای انتشار کمتر گازهای گلخانه‌ای است، که کمک بزرگی به محیط زیست ایران می‌کند.
برای مردم عادی، این طرح به زبان ساده یعنی قبض گاز کمتر، خانه امن‌تر و هوایی پاک‌تر. واردکنندگان هم می‌توانند از این فرصت برای واردات فناوری‌های سبز استفاده کنند و بازار خود را رونق دهند.
الگویی موفق از شرق
حالا بیایید نگاهی به طرح مشابهی مانند طرح جایگزینی و بازیافت لوازم خانگی چین بیندازیم. چین از سال‌های گذشته برنامه‌های گسترده‌ای برای جایگزینی و بازیافت لوازم خانگی راه‌اندازی کرده است. برای مثال، برنامه “trade-in” چین که در سال‌های اخیر تقویت شده، یارانه‌هایی تا ۲۰۰۰ یوان (حدود ۲۸۰ دلار) برای جایگزینی لوازم قدیمی مانند یخچال، کولر و ماشین لباسشویی با مدل‌های کارآمد ارائه می‌دهد. این برنامه نه تنها مصرف انرژی را کاهش می‌دهد، مثلاً در بخش کولرها تا ۷۰ درصد کارایی را افزایش داده، بلکه بازیافت را هم ترویج می‌کند تا زباله‌های الکترونیکی مدیریت شوند.
شباهت‌های زیادی بین طرح ایران و چین وجود دارد: هر دو بر کارایی انرژی تمرکز دارند، مصرف خانگی را هدف گرفته‌اند و از یارانه‌های دولتی برای تشویق مردم استفاده می‌کنند. در چین، این برنامه‌ها بخشی از تلاش برای کاهش انتشار کربن و تقویت اقتصاد داخلی هستند، مشابه ایران که گاز صرفه‌جویی‌شده را به صنعت می‌دهد. البته چین برنامه‌اش را گسترده‌تر کرده و شامل لوازم الکترونیکی و خودروها هم می‌شود، در حالی که ایران فعلاً روی بخاری‌ها تمرکز دارد. همچنین، چین سیستم‌های بازیافت پیشرفته‌ای برای مدیریت زباله‌های قدیمی دارد، که ایران می‌تواند از آن الگو بگیرد تا بخاری‌های قدیمی به درستی بازیافت شوند و مواد ارزشمند مانند فلزات بازیافت شوند. چنین طرح‌هایی در کشورهای بزرگ مانند چین موفقیت‌آمیز بوده‌اند و می‌توانند مدل خوبی برای ایران باشند.
پیشرفت طرح تا امروز و چشم‌انداز آینده
تا مهر 1404، پیشرفت چشمگیری در طرح حاصل شده است: بیش از ۱۰۵ هزار موتورخانه بهینه‌سازی شده، ۱۰۰ هزار سیستم کنترل هوشمند نصب شده و ۲۰ هزار سیستم گازسوز قدیمی جایگزین شده‌اند. طرح در خراسان رضوی با موفقیت پیش می‌رود و انتظار می‌رود با همکاری بیشتر نهادها، به سایر استان‌ها گسترش یابد. البته چالش‌هایی مانند تأمین مالی و تولید بخاری‌های جدید وجود دارد، اما با سرمایه‌گذاری ۲۸۸ میلیون دلاری، آینده روشن به نظر می‌رسد.
برای واردکنندگان، این طرح فرصت واردات قطعات هوشمند و همکاری با تولیدکنندگان داخلی را فراهم می‌کند. مردم عادی هم می‌توانند با ثبت‌نام، از مزایای آن بهره‌مند شوند.