تغییر مبنای پرداخت معامله: یوآن، CIPS و راهکارهای چین و ایران برای عبور از تحریم
تجارت ایران و چین در سال‌های اخیر به دلیل تحریم‌های سنگین آمریکا با چالش‌های زیادی روبه‌رو شده است. این تحریم‌ها دسترسی ایران به سیستم‌های مالی بین‌المللی مانند SWIFT را قطع کرده و پرداخت‌ها برای واردات کالاها را دشوار ساخته است. اما ایران و چین با یک راهکار هوشمندانه، یعنی تغییر مبنای پرداخت از دلار به یوآن و استفاده احتمالی از سیستم پرداخت بین‌المللی چین (CIPS)، در حال باز کردن مسیر جدیدی برای تجارت هستند. این تغییر نه تنها به ایران کمک می‌کند تا از فشار تحریم‌ها بکاهد، بلکه نشان‌دهنده یک تحول بزرگ‌تر در نظم مالی جهانی است. در ادامه، به بررسی این موضوع می‌پردازیم که چگونه این تغییر می‌تواند بر واردات از چین تأثیر بگذارد و چه فرصت‌ها و چالش‌هایی پیش روی اقتصاد ایران قرار دارد.
چرا تغییر مبنای پرداخت مهم است؟
تحریم‌های آمریکا، ایران را از سیستم‌های بانکی بین‌المللی مانند SWIFT که بر پایه دلار کار می‌کند، محروم کرده است. این موضوع باعث شده که پرداخت برای کالاهایی مثل مواد غذایی، دارو و تجهیزات صنعتی با مشکل مواجه شود. در این شرایط، ایران و چین به فکر راه‌حلی افتاده‌اند که هم ساده باشد و هم مؤثر: استفاده از یوآن به جای دلار و بهره‌گیری از سیستمی مانند CIPS که تحت کنترل تحریم‌های غربی نیست.
این تغییر مبنای پرداخت، به ایران اجازه می‌دهد تا بدون نیاز به دلار و حساب‌های بانکی بین‌المللی که اغلب مسدود می‌شوند، تجارت خود را با چین ادامه دهد. چین هم که بزرگ‌ترین شریک تجاری ایران است، از این فرصت برای گسترش نفوذ یوآن در جهان استفاده می‌کند. نتیجه؟ یک بازی برد-برد که هم ایران را از تنگنای تحریم‌ها نجات می‌دهد و هم جایگاه چین را در اقتصاد جهانی تقویت می‌کند.
یوآن و CIPS: ابزارهای نوین تجارت ایران و چین
یوآن، ارزی که جایگزین دلار می‌شود
از اوایل دهه ۲۰۱۰، ایران و چین تصمیم گرفتند به جای دلار آمریکا، از یوآن برای تسویه حساب‌های تجاری خود استفاده کنند. این تغییر، که به‌ویژه از مارس ۲۰۲۲ سرعت بیشتری گرفت، به گفته احسان خاندوزی، وزیر سابق اقتصاد ایران، بخشی از معاملات دوجانبه را پوشش داده است. یکی از مهم‌ترین حوزه‌های این همکاری، تجارت نفت است. ایران به‌عنوان یکی از تأمین‌کنندگان اصلی نفت چین، در سال ۲۰۲۳ حدود ۱۳.۶ درصد از نیاز نفتی این کشور را تأمین کرد. پرداخت‌ها با یوآن نه تنها هزینه‌های تبدیل ارز به دلار را از بین برده، بلکه از ایران در برابر خطر بلوکه شدن دارایی‌هایش در بانک‌های خارجی محافظت کرده است.
به طور مثال، چین در سال ۲۰۲۳ با خرید نفت با تخفیف از ایران با ارز یوآن، حدود ۱۰ میلیارد دلار صرفه‌جویی کرد. این موضوع نشان می‌دهد که استفاده از یوآن، هم برای ایران که به دنبال دور زدن تحریم‌هاست و هم برای چین که به دنبال منابع ارزان‌تر است، یک معامله برد-برد بوده.
اما این فقط به نفت محدود نمی‌شود. یوآن به ایران کمک کرده تا در برابر نوسانات سیستم مالی جهانی که تحت سلطه دلار است، مقاوم‌تر شود و تجارت خود را با شریک بزرگی مثل چین، که سالانه میلیاردها دلار تبادل تجاری دارد، پایدار نگه دارد.
CIPS چیست و چرا برای ایران مهم است؟
سیستم پرداخت بین‌المللی چین یا CIPS در سال ۲۰۱۵ توسط بانک مرکزی چین راه‌اندازی شد. این سیستم طراحی شده تا تراکنش‌های مبتنی بر یوآن را در سراسر جهان ساده‌تر و سریع‌تر کند. برخلاف SWIFT، که تحت نفوذ آمریکا و متحدانش است، CIPS راهی مستقل برای انتقال پول ارائه می‌دهد. تا امروز، این سیستم حدود ۱۵۰ عضو مستقیم و بیش از ۱۴۰۰ عضو غیرمستقیم دارد و همچنان در حال رشد است.
برای ایران، که از سال ۲۰۱۲ از سیستم SWIFT کنار گذاشته شده، CIPS می‌تواند یک تغییر بزرگ باشد. این سیستم به شرکت‌ها و بانک‌های ایرانی اجازه می‌دهد پرداخت‌های خود را بدون نگرانی از تحریم‌ها و با امنیت بالا انجام دهند. اگرچه تا پایان سال ۲۰۲۵ هیچ مدرک رسمی از عضویت مستقیم ایران در CIPS منتشر نشده، اما حجم تجارت ایران و چین و استفاده گسترده از یوآن نشان می‌دهد که این سیستم به شکلی غیرمستقیم در تسهیل تراکنش‌ها نقش دارد. این موضوع، به‌ویژه در شرایطی که ایران تحت فشار اقتصادی است، یک مزیت راهبردی محسوب می‌شود.
آخرین اخبار و مذاکرات ایران و چین
تا اکتبر 2025، گزارش‌های رسمی از منابع معتبر مانند بانک مرکزی ایران یا رسانه‌های چینی مانند شینهوا نشان می‌دهد که مذاکرات برای اتصال رسمی ایران به CIPS در جریان است. توافق‌نامه همکاری 25 ساله ایران و چین که در سال 2021 امضا شد، بستر این تحول را فراهم کرده است. این توافق که شامل سرمایه‌گذاری 400 میلیارد دلاری چین در ایران است، بر استفاده از مکانیزم‌های مالی جایگزین تأکید دارد.
در ژوئن 2025، یک مقام ارشد بانک مرکزی ایران اعلام کرد که “مذاکرات با چین برای تقویت زیرساخت‌های پرداخت یوآنی در حال پیشرفت است.” همچنین، مصر در سال 2025 به‌عنوان یکی از کشورهای تحت فشار تحریم، به CIPS پیوست و این می‌تواند الگویی برای ایران باشد. با این حال، نبود شفافیت کامل در این مذاکرات باعث شده که برخی کارشناسان محتاطانه به این موضوع نگاه کنند.
تأثیر تغییر مبنای پرداخت بر واردات ایران
دسترسی ساده‌تر به کالاهای ضروری
ایران برای تأمین بسیاری از نیازهای اساسی خود، از مواد غذایی و دارو گرفته تا قطعات خودرو و تجهیزات صنعتی، به چین وابسته است. در سال ۲۰۲۲، ارزش واردات ایران از چین به ۱۵.۵۶ میلیارد دلار رسید. پیش از این، تحریم‌ها باعث می‌شد پرداخت‌ها با تأخیر انجام شود و هزینه‌ها به دلیل استفاده از واسطه‌ها افزایش یابد. اما حالا، با استفاده از یوآن و احتمالاً بهره‌گیری از CIPS، این موانع تا حد زیادی برطرف شده‌اند.
به عنوان مثال، واردکنندگان ایرانی حالا می‌توانند دارو و تجهیزات پزشکی را سریع‌تر و با هزینه کمتری وارد کنند. این برای کشوری که با محدودیت‌های مالی روبه‌روست، نه تنها یک مزیت اقتصادی، بلکه یک ضرورت انسانی است. کاهش هزینه‌های تبدیل ارز و حذف واسطه‌های بانکی، زمان و انرژی کمتری از تجار می‌گیرد و کالاها را زودتر به دست مصرف‌کنندگان می‌رساند.
کاهش وابستگی به دلار و بانک‌های بین‌المللی
یکی از دستاوردهای مهم این تغییر، کم کردن وابستگی ایران به دلار است. وقتی پرداخت‌ها با یوآن انجام می‌شود، دیگر نیازی به حساب‌های بانکی در کشورهایی مثل امارات یا ترکیه نیست؛ حساب‌هایی که ممکن بود تحت فشار آمریکا بسته شوند یا دارایی‌ها در آن‌ها بلوکه شود. این یعنی تجارت ایران امن‌تر شده و ریسک از دست دادن سرمایه به حداقل رسیده است. این استقلال مالی، به ایران اجازه می‌دهد با اطمینان بیشتری در بازار جهانی عمل کند.
چالش‌ها و فرصت‌های پیش رو
فرصت‌ها: تجارت روان‌تر و حرکت به سوی دلارزدایی
تغییر مبنای پرداخت، به ایران اجازه می‌دهد تا جریان تجارت خود را روان‌تر کند. این موضوع نه تنها به واردات کالاهای ضروری کمک می‌کند، بلکه زمینه را برای سرمایه‌گذاری در واردات فراهم می‌کند. با کاهش هزینه‌های تراکنش و ریسک‌های ارزی، واردکنندگان می‌توانند سود بیشتری از کالاهایی مثل تلفن همراه، لوازم خانگی و تجهیزات دارویی به دست آورند که در بازار ایران تقاضای بالایی دارند. با کاهش هزینه‌های تراکنش و ریسک‌های ارزی، واردکنندگان می‌توانند سود بیشتری کسب کنند و بازار ایران را پویاتر نگه دارند.
این روند همچنین بخشی از یک حرکت جهانی به نام “دلارزدایی” است. کشورهایی مثل روسیه، مصر و حتی برخی از متحدان سنتی غرب، به استفاده از ارزهای ملی یا سیستم‌های جایگزین روی آورده‌اند. ایران می‌تواند با پیوستن به این موج، جایگاه خود را در اقتصاد جهانی تقویت کند و از وابستگی به یک ارز واحد رها شود.
چالش‌ها: وابستگی به چین و نوسانات یوآن
با این حال، این مسیر بدون مشکل نیست. وابستگی بیش از حد به چین می‌تواند ایران را در برابر تغییرات اقتصادی این کشور آسیب‌پذیر کند. اگر ارزش یوآن کاهش یابد، هزینه واردات برای ایران بالا می‌رود و این می‌تواند فشار جدیدی بر اقتصاد وارد کند. علاوه بر این، نبود شفافیت در استفاده از CIPS ممکن است ریسک‌های نظارتی ایجاد کند و قدرت ایران را در مذاکرات تجاری با چین کاهش دهد.
برای مثال، اگر چین تصمیم بگیرد شرایط سخت‌تری برای تجارت با ایران وضع کند، ایران که حالا بخش بزرگی از تجارتش به یوآن وابسته است، گزینه‌های کمتری برای چانه‌زنی خواهد داشت. اینجاست که نیاز به تنوع‌بخشی در شرکای تجاری و روش‌های پرداخت احساس می‌شود.
اگر ایران به‌طور کامل از CIPS استفاده کند چه می‌شود؟
فرض کنیم ایران تا پایان 2026 به‌طور رسمی به CIPS بپیوندد و تمام تجارتش با چین از طریق یوآن انجام شود. در این حالت:
- مزایا: پرداخت‌ها سریع‌تر و امن‌تر می‌شوند، هزینه‌های اضافی حذف می‌شود و ایران می‌تواند به منابع مالی خود دسترسی بهتری داشته باشد. مثلاً، واردات مواد دارویی که حالا گاهی ماه‌ها طول می‌کشد، در عرض چند روز انجام خواهد شد.
- معایب: وابستگی به چین ممکن است باعث شود که این کشور شرایط تجاری را به نفع خودش تنظیم کند، مثلاً تخفیف‌های بیشتری روی نفت ایران درخواست کند. همچنین، نوسانات یوآن می‌تواند بر ارزش واقعی درآمدها و هزینه‌ها تأثیر بگذارد.
در این سناریو، مدیریت مالی در تجارت بین الملل اهمیت زیادی پیدا می‌کند. ایران باید جریان نقدی خود را با دقت برنامه‌ریزی کند تا از ریسک‌های ارزی در امان بماند.
چه اقداماتی باید انجام شود؟
برای اینکه ایران از این تغییر مبنای پرداخت بیشترین سود را ببرد، چند قدم کلیدی لازم است:
- اتصال به CIPS: بانک‌های ایرانی باید زیرساخت‌های لازم برای استفاده از این سیستم را آماده کنند و کارکنان خود را آموزش دهند.
- تنوع شرکای تجاری: برای کاهش وابستگی به چین، ایران باید روابط تجاری با کشورهایی مثل هند و روسیه را هم گسترش دهد.
- حمایت از تولید داخلی: سرمایه‌گذاری در تولید کالاهایی که حالا وارد می‌شوند، وابستگی به واردات را کم می‌کند.
- مشاوره بازرگانی: واردکنندگان باید از مشاوران حرفه‌ای مانند گروه بازرگانی جولایی برای شناسایی تأمین‌کنندگان معتبر، مذاکره برای قیمت بهتر و مدیریت لجستیک استفاده کنند.
با این تغییر، سرمایه‌گذاری در واردات از چین می‌تواند بسیار سودآور باشد. کالاهایی مثل تلفن‌های همراه، لوازم خانگی، اسباب‌بازی، تجهیزات اداری و مواد دارویی به دلیل قیمت مناسب و تقاضای بالا در ایران، گزینه‌های جذابی هستند. استفاده از یوآن و CIPS هزینه‌ها را کاهش می‌دهد و در آینده، اگر این روند ادامه پیدا کند، تجارت ایران و چین می‌تواند به یک مدل پایدار و مقاوم در برابر تحریم‌ها تبدیل شود. اما برای موفقیت، باید تعادل بین واردات و تولید داخلی حفظ شود تا اقتصاد ایران بیش از حد به چین وابسته نشود.
نتیجه‌گیری
تغییر مبنای پرداخت به یوآن و استفاده از CIPS، یک فرصت طلایی برای ایران است تا از تحریم‌ها عبور کند و دسترسی به کالاهای ضروری را بهبود ببخشد. این تحول، وابستگی به دلار را کم می‌کند و راه را برای تجارت روان‌تر با چین باز می‌کند. اما برای اینکه این فرصت به موفقیت پایدار منجر شود، تاجران ایرانی باید با دقت برنامه‌ریزی کنند، ریسک‌ها را مدیریت کنند و از مشاوره بازرگانی برای بهره‌برداری بهینه استفاده کند.
با این رویکرد، نه تنها می‌توان فشار تحریم‌ها را کم کرد، بلکه می‌توان آینده‌ای روشن‌تر برای اقتصاد ایران ساخت. حالا نوبت شماست که با این اطلاعات، قدم بعدی را برای تجارت موفق با چین بردارید!