وضعیت تجارت جهانی در برابر تغییرات سیاسی و خطرات ژئواکونومیک 2025
تجارت جهانی مثل اقیانوسی است که گاهی آرام و گاهی متلاطم می‌شود. سال ۲۰۲۵ نشان داد که مبادلات بین‌المللی نه تنها پایدار مانده، بلکه در برخی حوزه‌ها به رشد قابل توجهی هم رسیده است. با این حال، این پیشرفت تحت تأثیر تغییرات ناگهانی سیاسی و خطرات پنهان اقتصادی و سیاسی قرار دارد که هر لحظه ممکن است شرایط را دگرگون کند. این مطلب بر اساس گزارش‌های معتبر نهادهای بین‌المللی و داده‌های مستند تا نوامبر ۲۰۲۵، تصویر جامعی از وضعیت کنونی ارائه می‌دهد که برای تاجران باتجربه، تازه‌کاران حوزه واردات و صادرات، و تحلیلگران مفید خواهد بود. در ادامه بررسی می‌کنیم که تحولات وضعیت تجارت جهانی چگونه بر کسب‌وکارهای ایرانی، به ویژه واردات از چین، تأثیر می‌گذارد.
ترندهای اصلی در وضعیت تجارت جهانی ۲۰۲۵
بر اساس گزارش UNCTAD در اکتبر ۲۰۲۵، تجارت جهانی در نیمه اول سال حدود ۵۰۰ میلیارد دلار رشد داشت که نشان‌دهنده وضعیت پایدار و ثبات نسبی در بازارهای جهانی است. این افزایش عمدتاً ناشی از رشد ۳۰۰ میلیارد دلاری ارزش کالاها و ۲۰۰ میلیارد دلاری خدمات بود. در سه‌ماهه دوم، حجم مبادلات ۲.۵ درصد افزایش یافت و پیش‌بینی می‌شود این روند تا پایان سال ادامه پیدا کند. سازمان تجارت جهانی نیز پیش‌بینی می‌کند که رشد تجارت کالاها در سال ۲۰۲۵ از ۰.۹ به ۲.۴ درصد افزایش می‌یابد.
البته این رشد در تمام مناطق یکسان نبود. در سه‌ماهه اول، واردات آمریکا با ۱۴ درصد افزایش پیشتاز بود چرا که شرکت‌های این کشور قبل از اجرایی شدن تعرفه‌های جدید، اقدام به ذخیره‌سازی کالاها کردند. صادرات اتحادیه اروپا نیز ۶ درصد رشد را تجربه کرد. در مقابل، کشورهای درحال توسعه‌ای مانند هند و کره جنوبی با کاهش صادرات مواجه شدند. نکته جالب اینکه تجارت جنوب-جنوب که برای کشورهایی مثل ایران بسیار مهم است، در سه‌ماهه اول عملکرد ضعیفی داشت، هرچند آفریقا با ۵ درصد رشد صادرات یک استثنا محسوب می‌شد.
برای تازه‌کاران حوزه تجارت، این آمار و ارقام نشان‌دهنده فرصت‌های تازه است. به عنوان مثال، اگر شما به عنوان یک شرکت وارداتی قصد واردات کالا از چین را دارید، باید توجه داشته باشید که افزایش ۱ درصدی تورم کالاهای تجاری در سه‌ماهه دوم، بخشی از این رشد ارزش را تشکیل می‌دهد، در حالی که رشد واقعی حجم مبادلات تنها ۱ درصد بوده است. این بدان معناست که اگرچه هزینه‌ها افزایش یافته است، اما تقاضا همچنان قوی باقی مانده و این شرایط می‌تواند فرصت مناسبی برای ورود به بازار باشد.
| شاخص کلیدی | Q1 ۲۰۲۵ (رشد QoQ) | Q2 ۲۰۲۵ (وضعیت) | پیش‌بینی سالانه ۲۰۲۵ |
|---|---|---|---|
| تجارت کالا و خدمات | ۱.۵% | ۲% | ۳.۵% (کالا) / ۹% (خدمات) |
| واردات ایالات متحده | ۱۴% | کاهش شدید | ۱۲% |
| صادرات چین | ۱% | مقاوم (آوریل-مه) | ۶% |
| تجارت جنوب-جنوب | ۰% | ضعیف (بدون شرق آسیا: -۳%) | ۶% |
تغییرات سیاسی و تأثیر آنها بر وضعیت تجارت جهانی
تحولات سیاسی همچنان یک شمشیر دولبه است و هم می‌تواند تجارت رونق بخشد، و هم آن را با مشکل مواجه کند. در سال ۲۰۲۵، موجی از تعرفه‌های تازه به راه افتاد. آمریکا تعرفه پایه ۱۰ درصدی بر واردات اعمال کرد و عوارض گمرکی فولاد، آلومینیوم و خودروها را افزایش داد، اقدامی که عمدتاً چین را هدف قرار می‌داد. این تصمیمات در سه‌ماهه اول، واردات آمریکا را به اوج رساند، اما در سه‌ماهه دوم با کاهش ۱۱ درصدی همراه شد و ضربه محکمی به تجارت وارد کرد.
چین در پاسخ، کنترل صادرات عناصر نادر خاکی را تشدید کرد، که زنجیره تأمین جهانی را مختل کرد. اما در نوامبر، پس از دیدار ترامپ و شی جین‌پینگ، توافقاتی حاصل شد: کاهش ۱۰ درصدی تعرفه‌های ایالات متحده بر چین و تعلیق کنترل‌های صادرات چین. همچنین پس درگیری‌های منطقه‌ای، قوانین سایر کشورها در رابطه با صادرات به ایران کمی تغییر کرد. برای مثال، تأثیر مکانیسم ماشه در واردات، که به معنای فعال‌سازی خودکار تعرفه‌ها در صورت نقض توافقات است، حالا بخشی از قراردادهای بین‌المللی شده است.
برای بازرگانان ایرانی، این شرایط به معنای نیاز به دقت و توجه بیشتر است. گروه بازرگانی جولایی با بیش از ده سال سابقه در زمینه واردات کالا از چین، می‌تواند به شما کمک کند تا از این تغییرات به خوبی گذر کنید.
خطرات ژئواکونومیک: اختلالات زنجیره تأمین
خطرات حوزه ژئوپلیتیک و اقتصاد می‌توانند وضعیت تجارت در سراسر جهان به طور کامل دگرگون کنند. کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل (UNCTAD) در ماه سپتامبر هشدار داد که تنش‌های جهانی و همچنین رقابت بر سر به دست آوردن مواد خام و حیاتی، باعث شده تا میزان بی‌اطمینانی در بازارها به بالاترین حد خود برسد. پدیده تجزیه و جدایی در زنجیره‌های ارزش جهانی، که به معنای جدا شدن بخش‌های مختلف زنجیره تأمین است، همچنان ادامه دارد؛ در این میان، میزان تجارت با متحدان، در سطح جهانی همچنان روندی افزایشی دارد و میزان آن حتی از سال ۲۰۲۱ هم بیشتر شده است، اما میزان تجارت با کشورهای همسایه و نزدیک، کاهش پیدا کرده است. برای بازرگانان و فعالان اقتصادی، این شرایط به معنای نیاز به هوشیاری و دقت بیشتر است.
در این شرایط، پرسود ترین کالاهای وارداتی از چین مانند تجهیزات الکترونیکی، مواد شیمیایی و ماشین‌آلات، همچنان جذاب و مورد توجه هستند، اما این جذابیت با ریسک‌های سیاسی و بین‌المللی همراه است. گروه بازرگانی جولایی، به عنوان نماینده رسمی شرکت هواگنگ چین در ایران، این امکان را برای شما فراهم می‌کند تا با خیال راحت، کالای مورد نیاز خود را پیدا کرده و آن را مطابق با نیازهای خاص خود سفارشی‌سازی کنید و در نهایت بدون دردسر آن را وارد کنید.
روندهای منطقه‌ای
در صحنه تجارت جهانی، هر منطقه داستان متفاوتی را تجربه می‌کند. اروپا و آمریکای شمالی با رشد ۴ درصدی در واردات خود در میان کشورهای توسعه‌یافته، پیشتاز بودند. قاره آفریقا نیز با صادرات قدرتمند خود عملکرد درخشانی داشت، اما در مقابل، حجم تجارت میان کشورهای جنوبی (بدون در نظر گرفتن شرق آسیا) ۳ درصد کاهش پیدا کرد. در قاره آسیا، چین توانست صادرات خود را با تمرکز بر تجارت درون‌منطقه‌ای و همچنین افزایش مبادلات با آفریقا حفظ کند.
برای صادرکنندگان ایرانی، این تحولات فرصت‌های مناسبی را فراهم می‌کند؛ به طوری که تجارت غیرنفتی ایران با چین به رقم ۳۴.۱ میلیارد دلار رسیده است و این همراه با افزایش ۹ درصدی صادرات ایران در ماه مه بوده است. همچنین توافق ۲۵ ساله‌ای که در سال ۲۰۲۱ بین دو کشور امضا شد، اکنون شتاب بیشتری گرفته است.
نابرابری‌های تجاری: کسری‌ها و مازادها که تعادل را برهم می‌زنند
شکاف‌ها و نابرابری‌ها در تجارت همچنان بیشتر شده است. کسری تجاری آمریکا با چین به ۳۶۰ میلیارد دلار و با اتحادیه اروپا به ۲۷۶ میلیارد دلار رسیده است. در همین حال، چین مازاد تجاری بزرگی دارد، اما کشورهایی مثل هند و ژاپن توانسته‌اند کسری تجاری خود را کمتر کنند. این نابرابری‌ها بر روابط تجاری بین کشورها اثر مستقیم می‌گذارد؛ برای نمونه، تایوان امروز بیش از گذشته به آمریکا وابسته شده، در حالی که وابستگی استرالیا به چین کاهش یافته است. این شرایط برای مردم عادی به این معناست که ممکن است قیمت کالاها بالا و پایین شود، اما برای فعالان حرفه‌ای، یک فرصت برای متنوع‌سازی کسب‌وکار و سرمایه‌گذاری به شمار می‌آید.
مهم‌ترین کسری‌ها و مازادها در سال 2025 (میلیارد دلار):
| جفت کشور | نوع | مقدار کسری/مازاد | تغییر فصلی |
|---|---|---|---|
| آمریکا ← چین | کسری آمریکا | ~360 | +5 |
| آمریکا ← اتحادیه اروپا | کسری آمریکا | ~276 | +40 |
| اتحادیه اروپا ← چین | کسری اتحادیه اروپا | ~244 | +7 |
| آمریکا ← مکزیک | کسری آمریکا | ~209 | — |
| چین → جهان | مازاد | در حال افزایش | — |
روندهای بخشی
در سطح بخش‌های مختلف اقتصادی، صنایع شیمیایی و داروسازی با رشد چشمگیر ۱۵ تا ۲۰ درصدی پیشتاز بودند، در حالی که تجهیزات ارتباطی ۱۳ درصد افت را تجربه کرد. بخش‌های انرژی و خودرو عملکرد ضعیفی داشتند، اما در مقابل، تجهیزات اداری و دارویی ظرفیت خوبی از خود نشان دادند. این شرایط برای واردکنندگان به معنای ضرورت تمرکز بر حوزه‌های پرسود است.
| بخش | رشد فصلی | رشد سالانه | توضیح |
|---|---|---|---|
| دارویی | بالا | بسیار بالا | یکی از بهترین عملکردها |
| شیمیایی | بالا | بالا | |
| تجهیزات ارتباطی | منفی | منفی | کاهش شدید |
| دستگاه‌های اداری | متوسط | بسیار بالا | رشد چشمگیر سالانه |
| انرژی | ضعیف | ضعیف | قیمت‌ها هنوز کم‌نوسان |
| ماشین‌های سنگین | پایین | پایین | تقاضای جهانی ضعیف |
تحلیل کلی از وضعیت تجارت جهانی و اقتصاد دیجیتال
به طور کلی، تجارت جهانی در نیمه اول سال ۲۰۲۵، با وجود نوسانات موجود، رشد قابل توجهی را پشت سر گذاشت. تجارت کالاهای مرتبط با انرژی‌های تجدیدپذیر مانند پنل‌های خورشیدی و توربین‌های بادی بیش از ۱۵ درصد افزایش یافته که این مسئله، نقش تجارت را به عنوان محرکی برای دستیابی به اهداف توافقنامه پاریس پررنگ می‌کند. همزمان، به‌روزرسانی اکتبر سازمان تجارت جهانی نشان می‌دهد که حجم مبادلات کالایی در نیمه اول سال، ۴.۹ درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل رشد داشته است، که رقمی بالاتر از پیش‌بینی‌های اولیه است و دلیل اصلی آن، تقاضای قوی در بخش خدمات دیجیتال و کالاهای دوستدار محیط زیست بوده است. این رشد، نشان‌دهنده یک دگرگونی اساسی است. تجارت دیگر فقط یک فعالیت اقتصادی نیست، بلکه به ابزاری برای مقابله با تغییرات زیس محیطی تبدیل شده است.
با این حال، این رشد بسیار شکننده و آسیب‌پذیر است. ارزش تجارت جهانی به حدود ۵۰۰ میلیارد دلار افزایش یافته است، اما بخش بزرگی از این رشد به دلیل افزایش قیمت‌ها و تورم بوده است، نه افزایش واقعی حجم کالاها. آمریکا همچنان واردات زیادی داشته است، اما این رشد سریع، که در سه‌ماهه اول به ۱۴ درصد رسید، بیشتر ناشی از خریدهای زودهنگام برای فرار از تعرفه‌های جدید بوده و پیش‌بینی می‌شود در نیمه دوم سال سرعت آن کند شود. در مقابل، صادرات اروپا با تمرکز بر کالاهای صنعتی سبز، رشد باثبات‌تری را تجربه کرده است. برای کشورهای در حال توسعه، شرایط متفاوت است. واردات این کشورها کاهش یافته است، اما صادرات آفریقا در زمینه مواد خام مرتبط با فناوری‌های سبز قابل توجه بوده است. این ناهماهنگی در رشد برای واردکنندگان ایرانی که قوانین جدید واردات را دنبال می‌کنند، به معنای فرصت‌هایی در بخش انرژی تجدیدپذیر است. در کل، وضعیت تجارت جهانی در ۲۰۲۵، با تمرکز روی کالاهای دوستدار محیط زیست و تکنولوژی، آینده‌ای پربار اما پرریسک دارد.
تحولات ساختاری زنجیره تأمین و وابستگی‌ها
زنجیره‌های تأمین جهانی در نیمه اول سال ۲۰۲۵ بیش از هر زمان دیگری دچار بازطراحی و تغییر شده‌اند. تجارت کالاهای سبز مانند باتری‌های لیتیومی و پنل‌های خورشیدی، زنجیره‌های تأمین را به سمت تنوع‌بخشی بیشتر پیش برده است. همچنین سازمان تجارت جهانی نیز در گزارش سال ۲۰۲۵ خود بر تأثیر هوش مصنوعی بر زنجیره‌های تأمین تأکید دارد که می‌تواند با بهینه‌سازی لجستیک، وابستگی‌ها را کاهش دهد، اما در عین حال ریسک‌های جدیدی مانند تمرکز قدرت در دست شرکت‌های تکنولوژیک بزرگ به وجود می‌آورد.
چین همچنان با مازاد تجاری رو به رشدی که سیاست‌های ایالات متحده را ناکام گذاشته است، هسته اصلی زنجیره‌های تأمین باقی مانده است. اما تحولات جدید، مانند افزایش تجارت درون‌منطقه‌ای در آسیا و آفریقا، نشان‌دهنده کاهش وابستگی به مسیرهای سنتی است. این تغییرات، برای شرکت‌های ایرانی چالش‌برانگیز است، اما می‌توان ریسک‌ها را مدیریت کرد.
چشم‌انداز آینده
در نگاه به آینده، چشم‌انداز مثبت اما محتاطانه است. سازمان تجارت جهانی پیش‌بینی می‌کند که رشد اقتصادی در سال ۲۰۲۵ همچنان مثبت خواهد ماند، اما در سال ۲۰۲۶ به ۲.۱ درصد کاهش خواهد یافت. برای ایران، حفظ روابط با چین نقش مهمی دارد؛ به طوری که صادرات نفت ایران به چین علی‌رغم تحریم‌ها ادامه دارد، هرچند با کاهش همراه بوده است.
پیامدهای وضعیت تجارت جهانی برای ایران: تمرکز روی واردات از چین
برای کسب‌وکارهای ایرانی، این شرایط فرصت‌های بسیاری ایجاد کرده است. واردات از پلتفرم‌هایی مثل علی‌بابا و تائوبائو ساده‌تر از قبل شده، اما از طرفی قوانین جدید وارداتی، نیاز به تخصص و مهارت ویژه دارد. گروه جولایی با پشتیبانی ۲۴ ساعته و هفت روز هفته، در تمام مراحل از مشاوره اولیه تا حمل و نقل بین‌المللی در کنار شماست. در نهایت، وضعیت تجارت جهانی در سال ۲۰۲۵ نشان می‌دهد که با یک استراتژی صحیح می‌توان چالش‌ها را به فرصت تبدیل کرد.