شاید کلمه ترانزیت بارها و بارها به گوشتان خورده باشد. اما چندان با مفهوم و معنای آن آشنا نباشید. کسب اطلاع در مورد ترانزیت و جزئیات مربوط به آن، برای افرادی که در حوزه باربری و حمل و نقل کالا یا مسافران فعالیت می کنند بسیار حائز اهمیت است. اگر به دنبال داشتن روابط تجاری حرفه ای با دیگر کشورها هستید و تمایل دارید در کسب و کار خود به خوبی شناخته شوید، لازم است اطلاعات کافی درباره این روش را داشته باشید. انتخاب روش‌های ترانزیت و چالش‌هایی که ممکن است در این مسیر پیش بیاید، می‌تواند دشوار باشد. در ادامه به طور مفصل با مفهوم ترانزیت آشنا می شویم و به بررسی روش‌های رایج ترانزیت در واردات از چین، چالش‌های موجود در این فرآیند، و همچنین نکاتی برای بهینه‌سازی لجستیک به منظور موفقیت در تجارت بین‌المللی می‌پردازیم.
ترانزیت چیست؟
ترانزیت به معنی حمل و نقل کالاها، وسایل نقلیه یا مسافران از یک کشور به کشور دیگر است. به عبارت ساده‌تر، ترانزیت به جابجایی و حمل و نقل اشاره دارد. در این فرایند، کالاها یا مسافران معمولاً از یک یا چند کشور واسط عبور می‌کنند تا به مقصد نهایی برسند. نکته مهم این است که در ترانزیت، معمولاً توقف‌های طولانی‌مدت در کشورهای بین‌راهی وجود ندارد و وسیله نقلیه هم تغییر نمی‌کند.
بسیاری از افراد ممکن است ترانزیت را با صادرات و واردات اشتباه بگیرند، در حالی که این دو مفهوم کاملاً متفاوت هستند. در صادرات و واردات، کالا یا محموله خاصی از یک کشور به کشور دیگر ارسال می‌شود، به طوری که کشور صادرکننده و کشور واردکننده مشخص می‌شوند. اما در ترانزیت، این کشورها به عنوان صادرکننده و واردکننده ثبت نمی‌شوند.
یکی دیگر از تفاوت‌های مهم این است که کشورهای واسط در ترانزیت می‌توانند از این جابجایی درآمد کسب کنند. در واقع، در ترانزیت، کالا یا مسافر از کشورهای میانی عبور می‌کند تا به مقصد نهایی برسد.
انواع ترانزیت
انواع روش‌های ترانزیت نقش بسیار مهمی در تعیین کارایی و هزینه‌های واردات کالا دارند. انتخاب روش حمل و نقل نه تنها مدت زمان ارسال کالا را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بلکه بر عوامل دیگری مانند هزینه‌های باربری، مدیریت موجودی و قابل اعتماد بودن زنجیره تأمین نیز تأثیر می‌گذارد.
ترانزیت از جهات مختلف به گروه های مختلفی تقسیم می شود. می توانیم آن را بر دو اساس، مرز گمرکی و شیوه حمل بار، به گروه های مختلفی دسته بندی کنیم. در ادامه به صورت مفصل با هر کدام از انواع ترانزیت آشنا می شویم.
انواع ترانزیت براساس مرز گمرکی
- ترانزیت داخلی: ترانزیت داخلی که به آن پاساوان نیز گفته می شود، نوعی از ترانزیت است که در آن کالا در داخل کشور و از گمرکی به گمرک دیگر انتقال می یابد. برای درک بهتر این موضوع مثالی می زنیم. تصور کنید، فردی محموله ای خاص را وارد گمرک بندرعباس می کند. اما به دلایل مختلفی همچون اضافه بار یا ترافیک شدید گمرکی، ترخیص محموله از گمرک نیاز به زمان زیادی دارد. از این رو فرد ناچار است برای صرفه جویی در زمان، محموله را به گمرک دیگری که دارای ترافیک کمتری است در همان کشور ارسال کند. اینگونه ترخیص محموله سریع تر انجام می شود. بنابراین به انتقال محموله از گمرک بندرعباس به گمرک دیگری در همان کشور، ترانزیت داخلی می گویند.
- ترانزیت خارجی (بین المللی): ترانزیت خارجی یا بین المللی، همانطور که از نامش پیداست، به انتقال محموله یا جابجایی مسافران از گمرک یک کشور به گمرک کشوری دیگر اشاره دارد. در حمل و نقل بین المللی، قرار است کالا یا مسافر از کشور A به کشور C منتقل شوند. اما در این مسیر لازم است از کشور C نیز عبور کنند. به عنوان مثال کارگو چین به حمل و نقل محموله ها از چین به دیگر کشورها اشاره دارد که در واقع جزء مهمی از صادرات بین المللی محسوب می شود. اما همانطور که اشاره کردیم، صادرات و واردات با ترانزیت بین المللی متفاوت هستند. به عنوان مثال، در ترانزیت، محموله موردنظر مشمول قوانین، مقررات و مالیات های وضع شده از سوی کشور مقصد نمی شود. چرا که در ترانزیت، محموله تنها عبور می کند.
انواع ترانزیت براساس شیوه حمل
برای ترانزیت به ایران یا از ایران، معمولاً از این 4 روش استفاده می‌شود. در ادامه این موارد را با مثال ترانزیت کالا از چین به ایران توضیح می دهیم.
1. ترانزیت هوایی
ترانزیت هوایی یکی از سریع‌ترین راه‌ها برای انتقال کالا به صورت بین‌المللی است. این روش برای محصولاتی با ارزش بالا یا کالاهایی که به زمان حساس هستند، مانند لوازم الکترونیک، داروها یا کالاهای فاسدشدنی، بسیار مناسب است.
مزایا:
- سرعت: ترانزیت هوایی نسبت به سایر روش‌ها بسیار سریع‌تر است و زمان تحویل معمولاً بین ۱ تا ۵ روز است.
- قابلیت اطمینان: شرکت‌های هواپیمایی برنامه‌های دقیقی دارند و پروازها به طور مکرر انجام می‌شوند که باعث می‌شود احتمال تأخیر در روش هوایی کمتر باشد.
- امنیت: روش هوایی معمولاً نسبت به روش دریایی یا ریلی ایمن‌تر است و خطر سرقت یا آسیب کالاها کاهش می‌یابد.
چالش‌ها:
- هزینه: ترانزیت هوایی به طور قابل توجهی گران‌تر از روش دریایی یا ریلی است. به عنوان مثال، هزینه ارسال یک کانتینر استاندارد 20 فوتی از طریق هوا می‌تواند بین 5000 تا 10000 دلار باشد، در حالی که هزینه همین کانتینر از طریق روش دریایی بین 1200 تا 3000 دلار است.
- محدودیت‌های ظرفیت: شرکت‌های هواپیمایی محدودیت‌هایی در وزن و اندازه کالاها دارند که ممکن است حجم کالاهایی که می‌توان حمل کرد را محدود کند.
- قوانین گمرکی: روش هوایی ممکن است با قوانین گمرکی سخت‌گیرانه‌ای مواجه شوند که در صورت مدیریت نادرست می‌تواند منجر به تأخیر شود.
2. ترانزیت دریایی
ترانزیت دریایی رایج‌ترین روش برای انتقال حجم زیادی از کالاها است. این روش به ویژه برای اقلام بزرگ یا سنگین، مانند ماشین‌آلات، وسایل نقلیه و مواد خام مناسب است.
مزایا:
- صرفه‌جویی در هزینه: ترانزیت دریایی معمولاً ارزان‌تر از روش هوایی است و به همین دلیل برای محموله‌های بزرگ انتخاب بهتری به شمار می‌آید. هزینه هر کانتینر با افزایش حجم محموله به طور قابل توجهی کاهش می‌یابد.
- ظرفیت: کشتی‌های کانتینر می‌توانند هزاران کانتینر را به طور همزمان حمل کنند، که این ویژگی روش دریایی را برای محموله‌های عمده مناسب می‌سازد.
- تنوع: روش دریایی می‌تواند انواع مختلف کالاها، از جمله مواد خطرناک، را حمل کند.
چالش‌ها:
- زمان حمل و نقل: ترانزیت دریایی از روش هوایی کندتر است و زمان حمل و نقل معمولاً بین 20 تا 40 روز است که به مسیر و مقصد بستگی دارد.
- وابستگی به شرایط جوی: ترانزیت ممکن است تحت تأثیر شرایط جوی نامساعد قرار گیرد که می‌تواند منجر به تأخیر شود.
- ازدحام در بنادر: بنادر بزرگ، مانند بنادر لس آنجلس یا شانگهای، ممکن است دچار ازدحام شوند که این موضوع می‌تواند برنامه‌های حمل و نقل را پیچیده‌تر کند.
3. ترانزیت ریلی
ترانزیت ریلی به عنوان یک گزینه جایگزین برای روش دریایی و هوایی، به ویژه برای محموله‌هایی که بین چین و اروپا ارسال می‌شوند، محبوبیت پیدا کرده است. راه‌آهن چین-اروپا به یک پیوند حیاتی در ابتکار کمربند و جاده تبدیل شده است.
مزایا:
- تعادل بین سرعت و هزینه: ترانزیت ریلی سریع‌تر از دریایی اما ارزان‌تر از هوایی است، که این ویژگی آن را به گزینه‌ای جذاب برای بسیاری از کسب‌وکارها تبدیل می‌کند.
- دوستدار محیط زیست: روش ریلی از نظر مصرف انرژی کارآمدتر است و نسبت به روش جاده‌ای و هوایی، آلایندگی کمتری تولید می‌کند.
- افزایش ظرفیت: با بهبود زیرساخت‌ها، شبکه‌های ریلی در حال گسترش هستند که این موضوع به افزایش ظرفیت و ایجاد مسیرهای بیشتر کمک می‌کند.
چالش‌ها:
- محدودیت‌های زیرساختی: همه کشورها شبکه‌های ریلی توسعه‌یافته‌ای ندارند، که این مساله می‌تواند لجستیک را پیچیده کند.
- تاخیرهای گمرکی: ترانزیت ریلی ممکن است با تأخیرهای گمرکی مواجه شود، به ویژه در نقاط مرزی.
- کمبود انعطاف‌پذیری: روش ریلی نسبت به جاده‌ای کمتر انعطاف‌پذیر است، زیرا به مسیرها و برنامه‌های ثابت وابسته است.
4. ترانزیت جاده‌ای
ترانزیت جاده‌ای یک روش اساسی برای انتقال کالا به صورت زمینی است، چه در چین و چه به کشورهای همسایه ایران. این روش معمولاً برای مرحله نهایی زنجیره تأمین استفاده می‌شود و کالاها را از بنادر یا ایستگاه‌های ریلی به مقصد نهایی می‌رساند.
مزایا:
- انعطاف‌پذیری: روش جاده‌ای از نظر مسیرها و زمان‌های تحویل انعطاف بیشتری دارد. کامیون‌ها می‌توانند به مکان‌های دورافتاده‌ای که ممکن است به وسیله حمل و نقل ریلی یا دریایی قابل دسترسی نباشند، دسترسی پیدا کنند.
- سرعت برای فواصل کوتاه: برای فواصل کوتاه، روش جاده‌ای می‌تواند سریع‌تر از روش ریلی یا دریایی باشد، که این ویژگی آن را برای تحویل‌های فوری مناسب می‌کند.
- تحویل در آخرین مرحله: روش جاده‌ای برای تحویل در آخرین مرحله کالاها حیاتی است و اطمینان می‌دهد که محصولات به طور مؤثر به مقصد نهایی خود می‌رسند.
چالش‌ها:
- ترافیک و ازدحام: مناطق شهری ممکن است با ازدحام ترافیکی مواجه شوند که می‌تواند منجر به تأخیر در برنامه‌های تحویل شود.
- شرایط جاده: زیرساخت‌های ضعیف جاده‌ای می‌تواند بر زمان حمل و نقل تأثیر بگذارد و خطر آسیب به کالاها در حین حمل و نقل را افزایش دهد.
- رعایت قوانین: مناطق مختلف ممکن است قوانین متفاوتی در مورد روش جاده‌ای داشته باشند که می‌تواند لجستیک را پیچیده کند.
عوامل موثر بر هزینه ترانزیت
این هزینه بسته به عوامل مختلفی می تواند متغیر باشد. از مهم ترین عوامل تاثیرگذار در این مورد می توانیم به لیست زیر اشاره کنیم:
- نوع حمل و جابه‌جا کردن قطعا روی هزینه آن تاثیرگذار است. روش های هوایی، دریایی، ریلی و جاده ای هزینه های متفاوتی دارند. حمل و نقل هوایی به دلیل سرعت بالای حمل و نقل، معمولا هزینه بیشتری دارد.
- نوع وسیله نقلیه ای که برای حمل و نقل انتخاب می شود در هزینه انجام آن موثر است. به عنوان مثال در حمل و نقل جاده ای، براساس امکانات و تجهیزات وسیله نقلیه، هزینه حمل و نقل نیز متفاوت می شود.
- مسافت بین کشورهای مبدا و مقصد و تعداد کشورهایی که باید محموله از آنها عبور کند.
- میزان ارزش و بهای محموله
- شرایط آب و هوایی
- وزن و حجم محموله
- نوع بسته بندی بار
- هزینه سوخت
مزایای ترانزیت چیست؟
ترانزیت می‌تواند مزایای فراوانی داشته باشد. کشورهایی که دارای مرزهای مشترک زمینی، هوایی، آبی و ریلی با دیگر کشورها هستند، می‌توانند بیشترین بهره‌وری را از آن داشته باشند که به افزایش سرمایه‌های اقتصادی کشورهای واسطه کمک شایانی می‌کند.
کشورهایی که از نظر موقعیت جغرافیایی گزینه مناسبی برای ترانزیت به شمار می‌روند و به عنوان پل ارتباطی مهمی بین کشورهای مختلف عمل می‌کنند، می‌توانند به شکل قابل توجهی رشد کنند. برقراری ارتباطات تجاری و اقتصادی با کشورهای بزرگ می‌تواند به رونق اقتصادی جامعه کمک کند و فرصت‌های زیادی برای رفاه و پیشرفت آن ایجاد نماید.