تابستان 1404 برای ایران با چالشی بزرگ همراه بود: بحران بنزین. افزایش بی‌سابقه مصرف سوخت، صف‌های طولانی در پمپ‌بنزین‌ها و نگرانی‌هایی که زندگی روزمره مردم را تحت تأثیر قرار داد. این موضوع نه‌تنها یک مشکل اقتصادی، بلکه یک دغدغه اجتماعی بود که همه ما به‌نوعی با آن روبرو شدیم. اما چه عواملی این بحران را به وجود آورد؟ دولت چه کرد تا اوضاع را کنترل کند؟ در آینده باید انتظار چه چیزی را داشته باشیم؟ در ادامه، به این سؤالات پاسخ می‌دهیم و نگاهی جامع به این موضوع خواهیم داشت.
علل اصلی بحران بنزین: چرا این اتفاق افتاد؟
بحران بنزین در تابستان 1404 نتیجه چند مشکل بود که دست به دست هم دادند و شرایط را سخت کردند. بیایید این عوامل را یکی‌یکی بررسی کنیم:
1. افزایش سفرها و مصرف بالای بنزین
با شروع تعطیلات نوروز 1404، جاده‌ها پر از مسافر شدند. در 19 اسفند 1403، مصرف بنزین به 164 میلیون لیتر در روز رسید؛ عددی که خیلی بیشتر از میانگین 130 میلیون لیتر روزانه بود. این حجم مصرف، موجودی بنزین کشور را به سرعت کاهش داد و دولت را غافلگیر کرد.
2. پالایشگاه‌هایی که کم آوردند
پالایشگاه‌های ایران در بهترین حالت می‌توانستند روزانه 120 میلیون لیتر بنزین تولید کنند. اما این مقدار برای پاسخ به نیاز کشور کافی نبود. مثلاً پالایشگاه پخش که 38 درصد تولید بنزین را بر عهده داشت، تنها 45 میلیون لیتر در روز تأمین می‌کرد. این یعنی همیشه یک کسری بزرگ وجود داشت.
3. خودروهای پرمصرف داخلی
بیشتر خودروهایی که در خیابان‌های ایران می‌بینیم، تولید داخل هستند و متأسفانه مصرف سوخت بالایی دارند. از سال 1390 تا 1402، حدود 15 میلیون خودروی پرمصرف تولید شد که بنزین زیادی می‌سوزانند. این موضوع یکی از دلایل اصلی بالا رفتن مصرف بود.
4. قاچاق بنزین به کشورهای همسایه
قیمت پایین بنزین در ایران نسبت به کشورهای اطراف، باعث شده بود که قاچاق سوخت به یک مشکل جدی تبدیل شود. تخمین زده می‌شود روزانه 12 میلیون لیتر بنزین از مرزها خارج می‌شد؛ چیزی که ذخایر کشور را خالی‌تر می‌کرد.
5. تحریم‌ها و مشکلات اقتصادی
تحریم‌های بین‌المللی و تورم، دست دولت را برای سرمایه‌گذاری در پالایشگاه‌ها یا واردات بنزین بسته بود. کاهش ارزش ریال هم اوضاع را بدتر کرد و ایران نتوانست به اندازه کافی سوخت وارد کند.
تولید و مصرف بنزین: فاصله‌ای که پر نشد
در سال 1404، تولید بنزین ایران بین 105 تا 120 میلیون لیتر در روز بود، اما مصرف روزانه به‌طور متوسط 123 میلیون لیتر و در روزهای شلوغ تا 142 میلیون لیتر می‌رسید. این یعنی هر روز بین 18 تا 37 میلیون لیتر کسری داشتیم. برای جبران این کمبود، دولت مجبور شد بنزین وارد کند که هزینه‌ای حدود 130 هزار میلیارد تومان (نزدیک به 3 میلیارد دلار) روی دست کشور گذاشت.
دولت چه کرد؟ سیاست‌هایی برای مدیریت بحران
دولت برای کنترل اوضاع، چند تصمیم مهم گرفت که هم مزایا داشت و هم انتقادهایی به دنبالش آمد:
1. ثابت نگه داشتن قیمت بنزین
در سال 1404، دولت تصمیم گرفت قیمت بنزین را بالا نبرد. این کار برای حفظ آرامش مردم بود، اما برخی کارشناسان معتقدند که این سیاست، مصرف بی‌رویه را تشویق کرد.
2. سهمیه‌بندی و کارت سوخت
سهمیه بنزین خودروهای شخصی در تابستان 1404، 60 لیتر در ماه بود. کارت سوخت جایگاه‌ها هم برای موارد ضروری در دسترس قرار داشت. در استان‌های مرزی مثل سیستان و بلوچستان، طرح کدینگ اجرا شد تا جلوی قاچاق گرفته شود.
3. برنامه‌هایی برای کاهش مصرف
دولت مردم را تشویق کرد که از اتوبوس و مترو بیشتر استفاده کنند. همچنین، برنامه‌هایی برای بهبود تولید بنزین و وارد کردن وسایل نقلیه برقی در دستور کار قرار گرفت که در ادامه بیشتر درباره‌اش می‌خوانید.
نقش چین در داستان بنزین ایران
روابط ایران و چین در سال‌های اخیر، به‌خصوص در حوزه انرژی، حسابی پررنگ شده و در بحران بنزین هم تأثیر خودش را نشان داد.
1. نفت ایران، بنزین چین؟
ایران یکی از منابع اصلی نفت خام چین است. در سه ماه اول 1404، حدود 13 درصد نفت وارداتی چین از ایران تأمین شد. این ارتباط نزدیک می‌توانست راهی برای واردات بنزین از چین باز کند، هرچند اطلاعات دقیقی از این موضوع در دست نیست.
2. همکاری‌های بزرگ‌تر
ایران و چین در پروژه‌هایی مثل ساخت نیروگاه‌های خورشیدی با هم کار می‌کنند. این همکاری‌ها نشان می‌دهد که دو کشور می‌توانند در زمینه انرژی بیشتر به هم کمک کنند، مثلاً با تأمین بنزین یا توسعه حمل‌ونقل برقی. دولت برای کم کردن فشار روی بنزین، به فکر راه‌های تازه افتاد که یکی از جالب‌ترین آن‌ها، آوردن وسایل نقلیه برقی از چین بود:
- برنامه‌هایی برای آینده: دولت اعلام کرد که می‌خواهد مصرف بنزین را با تشویق مردم به استفاده از وسایل کم‌مصرف و برقی کم کند. تسهیلات خرید و ساخت ایستگاه‌های شارژ هم بخشی از این برنامه بود.
- موتور ها و اسکوترهای برقی از چین: موتور ها و اسکوترهای برقی وارداتی از چین، گزینه‌ای ارزان و کاربردی برای رفت‌وآمد در شهرها شدند. این وسیله‌ها نه‌تنها بنزین نمی‌خواهند، بلکه به پاک‌تر شدن هوا هم کمک می‌کنند.
آیا این راهکار کافی است؟
استفاده از موتور برق‌ها در شهرهای بزرگ، کمی از فشار روی بنزین کم کرد، اما کارشناسان می‌گویند که این فقط یک قدم کوچک است. برای حل کامل مشکل، باید خودروهای داخلی بهتر شوند و حمل‌ونقل عمومی گسترش پیدا کند.
نتیجه‌گیری
تابستان 1404 نشان داد که بحران بنزین در ایران فقط یک مشکل ساده نیست؛ ترکیبی از مصرف بالا، قاچاق، خودروهای قدیمی و محدودیت‌های اقتصادی است. دولت با ثابت نگه داشتن قیمت‌ها، سهمیه‌بندی و آوردن وسیله‌های نقلیه برقی از چین، سعی کرد اوضاع را مدیریت کند، اما این راهکارها مثل یک مسکن موقتی بودند. برای آینده، باید به فکر پالایشگاه‌های جدید، خودروهای کم‌مصرف و گسترش انرژی‌های پاک باشیم. این بحران به ما یادآوری کرد که منابع‌مان محدود است و باید هوشمندانه‌تر از آن‌ها استفاده کنیم.