اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای (SCO) که از ۳۱ اوت تا ۱ سپتامبر ۲۰۲۵ در شهر تیانجین چین برگزار شد، مجموعه‌ای از پیشنهادهای اقتصادی و امنیتی را در مرکز توجه قرار داد. میزبان (چین) خواهان تقویت نقش اقتصادی سازمان از طریق تشکیل نهادهای مالی جدید، گسترش همکاری‌های انرژی و دسترسی اعضا به سامانه‌های فنی همچون بیدو شد. در این نشست رئیس‌جمهور ایران، مسعود پزشکیان نیز حضور داشت و بر تقویت همکاری‌های تجاری و کاهش وابستگی به دلار تأکید کرد. در ادامه، آنچه برای واردکنندگان ایرانی و شهروندان معمولی اهمیت دارد را به زبان ساده و روشن توضیح می‌دهم.
نشست تیانجین: چینِ میزبان چه خواست؟
چین از اجلاس تیانجین استفاده کرد تا SCO را نه تنها به‌عنوان یک همکاری امنیتی منطقه‌ای، بلکه به‌عنوان یک بازیگر اقتصادی فعال‌تر معرفی کند. رهبران حاضر از جمله شی جین‌پینگ خواستار «نقش‌آفرینی بیشتر سازمان در حکمرانی جهانی» و توسعهٔ ابزارهای مالی منطقه‌ای شدند؛ پیشنهادی که شامل پیشنهاد تشکیل بانک توسعهٔ SCO و بسته‌های اعتباری چندساله است. این بسته‌ها برای تسهیل سرمایه‌گذاری در پروژه‌های انرژی، حمل‌ونقل و دیجیتال در کشورهای عضو طراحی شده‌اند.
برای کشورهایی که به منابع مالی بین‌المللی دسترسی محدود دارند یا می‌خواهند وابستگی به نهادهای مالی غربی را کاهش دهند، وجود یک بانک منطقه‌ای می‌تواند مسیر تازه‌ای برای تأمین مالی پروژه‌ها باز کند. اما باید توجه داشت که تأسیس و کارآمدی چنین نهادی نیازمند توافق فنی، شفافیت مدیریتی و تضمین‌های سیاسی میان اعضاست.
چه تصمیماتی در حوزه فناوری و انرژی گرفته شد؟
در تیانجین، بیانیه‌ها و اسناد اجلاس شامل برنامه‌هایی برای همکاری در حوزه‌های انرژی پایدار، صنعت سبز، اقتصاد دیجیتال و هوش مصنوعی بود. چین همچنین اعلام کرد که دسترسی اعضا به سامانه بیدو (BeiDou) را تسهیل می‌کند که می‌تواند در ناوبری، حمل‌ونقل و پروژه‌های لجستیک کاربردی باشد. این گام، رقابتی تکنولوژیک در برابر سامانه‌های غربی به شمار می‌رود و برای پروژه‌های حمل‌ونقلی میان کشورهای عضو اهمیت دارد.
حضور ایران و سخنان مسعود پزشکیان
رئیس‌جمهور وقت ایران، مسعود پزشکیان، در نشست تیانجین حضور یافت و در سخنرانی‌های رسمی و دیدارهای جانبی بر چند محور کلیدی پافشاری کرد: توسعه روابط اقتصادی با اعضای SCO، افزایش همکاری‌های انرژی، و «کاهش اتکا به دلار» در معاملات بین‌المللی. ایران خواستار تسریع در ایجاد سازوکارهای مالی جایگزین و تسهیل مسیرهای پرداخت غیردلاری با شرکای منطقه‌ای شد. این رویکرد همسو با تلاش‌های تهران برای کاهش اثر تحریم‌ها و متنوع‌سازی روابط تجاری است.
تأثیرات مستقیم برای واردکنندگان ایرانی: چه تغییراتی ممکن است ببینیم؟
- امکان استفاده از پول‌های ملی و تسهیلات منطقه‌ای: اگر توافقات مالی غیردلاری و بسته‌های اعتباری SCO اجرایی شوند، شرکت‌های واردکننده ممکن است گزینه‌های جدیدی برای پرداخت و دریافت مالی (مثلاً به یوان یا ارزهای منطقه‌ای) بیابند؛ این می‌تواند هزینه‌های تبدیل ارز و ریسک‌های ارزی را در برخی معاملات کاهش دهد.
- دسترسی بهتر به ناوبری (BeiDou): پروژه‌های حمل‌ونقل یا ردیابی محموله‌ها که وابسته به سیستم‌های ناوبری هستند ممکن است از خدمات بیدو بهره‌مند شوند، موضوعی که برای لجستیک واردات اهمیت دارد.
- فرصت‌های تأمین مالی پروژه‌های بزرگ: در صورت عملیاتی شدن بانک توسعه یا خطوط اعتباری، پروژه‌های زیرساختی (مثلاً گمرک، راه‌آهن، ترمینال‌های بندری) ممکن است دسترسی به منابع مالی جدید پیدا کنند. اما این منابع غالباً مشروط به موافقت‌های بین‌دولتی و معیارهای مشخص خواهند بود.
محدودیت‌ها و ریسک‌ها
- پیشنهادها و اعلان‌ها در اجلاس سیاسی و اعلامی هستند؛ تبدیل این وعده‌ها به اقدامات عملی زمان‌بر است و نیازمند توافقات فنی و حقوقی است.
- استفاده از مکانیسم‌های غیردلاری در سطح تجارت گسترده مستلزم زیرساخت‌های بانکی، بیمه‌ای و حقوقی جدید است؛ برای کسب‌وکارهای کوچک ممکن است راه‌اندازی چنین سازوکارهایی در کوتاه‌مدت دشوار باشد. اما در صورت تغییر مبنای پرداخت معامله از دلار به یوآن و استفاده ایران از CIPS، این مورد نیز امکان پذیر خواهد بود.
جمع‌بندی
اجلاس تیانجین ۲۰۲۵ نشان داد که اعضای SCO، به‌ویژه چین، خواهان فعال‌تر شدن نقش اقتصادی سازمان هستند. برای واردکنندگان ایرانی نکات عملی که می‌توانند مدنظر قرار دهند:
- روند مذاکرات و اسناد اجرایی را دنبال کنید؛ وعده‌های سیاسی ممکن است به طرح‌ها و برنامه‌های عملی تبدیل شوند.
- با بانک‌ها و شرکای مالی خود درباره امکان پرداخت‌های غیردلاری و استفاده از خدمات مبتنی بر یوان یا پیمان‌های منطقه‌ای گفتگو کنید.
- در پروژه‌های بلندمدت لجستیکی و زنجیره تأمین انعطاف‌پذیری ایجاد کنید تا اگر سامانه‌های جدیدی (مثلاً بیدو) وارد کار شدند، بتوانید سریع از آنها بهره ببرید.
اجلاس تیانجین یک گام مهم در جهت اقتصادی‌تر کردن SCO بود، پیشنهادهایی مثل بانک توسعه، بسته‌های اعتباری و گسترش خدمات فنی مانند بیدو، اگرچه چشم‌انداز بلندمدتی دارند، اما می‌توانند در چند سال آینده فرصتی واقعی برای تجارت و واردات فراهم کنند. حضور فعال ایران و تأکید رئیس‌جمهور مسعود پزشکیان بر کاهش اتکا به دلار، این کشور را در زمره بازیگرانی قرار داده که می‌کوشند از ظرفیت‌های منطقه‌ای برای پایداری اقتصادی بهره ببرند. برای کسب‌وکارها و واردکنندگان، اکنون زمان «نظارت فعال» و آماده‌سازی است؛ نه انتظار غیرعملی.